هر آنچه که در باره ی فرش دستبافت باید بدانیم

 فرش یکی از کالاهای با‌ارزش و صادراتی است که علاوه بر گران‌‌ بودن، نماد ایران و تاریخ آن نیز محسوب می‌شود. 
کشور ما در حال حاضر یکی از بزرگ ‌ترین تولید‌کنند‌گان انواع فرش دستبافت جهان است و این کالا جزء محصولات کهن ایرانی به شمار می‌رود.
در واقع طرح‌های بسیار زیبا و عجین ‌شده با تاریخ و فرهنگ کشور ما، باعث شناخت هر چه بهتر تمدن کهن ایران در سراسر جهان شده ‌است.
در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با انواع فرش های دستبافت آشنا کرده و نکاتی را در رابطه با نحوه مراقبت از آنها خدمت شما ارائه دهیم.

معرفی فرش دستبافت

کلمه فرش ریشه عربی دارد که به ‌معنی گسترده است و به مواردی مانند قالی و پلاس گفته می‌شود. پس می‌توان گفت منظور از قالی دستبافت، زیراندازی است که به‌ وسیله دست از تار و پود بافته می‌شود.
با پیشرفت تکنولوژی در بسیاری از زمینه‌ها از جمله تولید فرش، شاهد تغییر و تحولات بسیار عظیمی در تولید این محصول بودیم.
 در واقع با گذشت زمان تحول شگرفی در تولید این محصول به وجود آمد و این امر موجب تنوع و زیبایی بی‌نظیر در معرفی فرش دستبافت به جهانیان شد.
موردی که موجب محبوبیت و مشهوریت انواع فرش دستبافت ایرانی شده‌است، مواد مصرف‌شده در این قالی‌ها بوده که دارای کیفیت و مرغوبیت بسیار بالایی هستند.

فرش‌های دستبافت تاریخی ایران

در کشور ما تولید این محصول از دیرباز رایج بوده و به‌ واقع هر فرش یک اثر جاودان و ارزشمند به شمار می‌رود. اما در این میان فرش‌های دستبافت، تعدادی از آنها به شهرت رسیده‌اند که در ادامه به معرفی آنها می پردازیم:

• قالی ترنج منظره حیوانات:  دلیل محبوبیت این فرش استفاده از ابریشم در بافت آن است. رنگ قرمز و طرح‌های زیبای آن نظر هر بیننده ای را به خود جلب می‌کند.
• فرش بهارستان: این اثر فوق‌العاده مربوط به زمان خسرو پرویز است و به‌همین دلیل با لقب فرش بهار خسرو شناخته می شود.
•  
• قالی دستباف عصر صفوی: عصر صفوی یکی از دوره‌های درخشان در زمینه تولید فرش و قالی به‌شمار می‌رود که حدود 1500 تخته از این کالای گران بها از این دوره به یادگار مانده‌ است. 
• قالی پازیریک: قدمت این فرش به 2500 سال می‌رسد و با حدود 3600 گره، در ابعاد 210 در 183 سانتی‌متر بافته شده ‌است.
• قالی چلسی: قالی چلسی یکی دیگر از فرش‌های زیبای ایرانی است که در مجموعه فرش‌های موزه ویکتوریا و آلبرت در شهر لندن انگلستان نگهداری می‌شود.

انواع فرش دستبافت 

در این بخش به بررسی انواع فرش دستبافت از نظر متراژ، جنس، بافت و طرح خواهیم پرداخت که مهم‌ترین مشخصات یک قالی برای خرید هستند.

ابعاد

فرش‌های دستبافت به‌طور کلی دارای 3 وجه هستند، طول یا تار، پود یا عرض، پرز یا ارتفاع که همین 3 باعث می‌شود که حالت، انواع و اندازه‌های مختلفی در آن ایجاد شود.
با وجودی که ابعاد قالی دستبافت می‌تواند مقادیر مختلفی را به‌خود بگیرد، اما به‌طور کلی 4 استاندارد عمومی به نام های 6متری، 9متری، 12متری و 24متری هستند که بیش‌ترین میزان فروش را دارند.

متریال

وجود متریال باکیفیت یکی از وجه‌های اساسی تمایز قالی دستبافت با سایر فرش‌ها است که در ادامه به انواع آن خواهیم پرداخت:

• فرش‌های تمام پشمی: قاعده اصلی در تولید این نوع فرش که در بین عشایر رایج بوده این است که تار، پود و پرز هر 3 از پشم حیوانات باشد. اما امروزه در بسیاری از موارد در تار و پود از پنبه استفاده شده و تنها پرزها به صورت پشمی بافته می‌شوند.
• فرش تمام ابریشم: این نوع فرش هم به‌لحاظ زیبایی و هم قیمت تقریبا در جایگاه بالاتری از انواع دیگر قرار می‌گیرد. چراکه هم پرز و هم چله آن از جنس ابریشم است. 
• فرش گل ابریشم: در این نوع فرش، نقش‌ها دور حاشیه‌ها و معمولا چله، از جنس ابریشم بوده و در سایر نواحی، پشمی است.
• فرش کف ابریشم: این نوع فرش نیز مانند مورد قبل از جنس پشم بوده با این تفاوت که در زمینه خود به جای استفاده از پرز پشمی از پرز ابریشم استفاده کرده ‌است.
•  فرش سوف: در اصطلاح به این نوع قالی، پرز‌دار گفته می‌شود. زیرا در زمینه آنها پود ضخیم و نازک به‌کار گرفته‌شده و نقش گل و بوته‌‌های آن دارای پرز بلندتر است.
• فرش کرک ابریشم: این نوع فرش‌ها دارای پرزی از کرک و چله‌ای ابریشمی هستند که گاها جنس چله از جنس پنبه یا همان کتان است. البته این نوع فرش به خاطر قیمت بالا در بین عموم مردم خیلی رواج ندارد.

طراحی

هر استان یا منطقه‌ای طرح مخصوص به خود را دارد و با توجه به شکل ظاهری آن می‌توان فرش‌ها را طبقه‌بندی کرد. 
از استان‌های صاحب سبک در تولید انواع فرش دستبافت می‌توان به کرمان، کاشان، تبریز، اصفهان و قم اشاره کرد.

ظرافت

رج‌شمار فرش دستبافت، یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های آن است که در کیفیت، قیمت، و ظرافت یک فرش بسیار حائز اهمیت است. معمولاً فرش دستبافت را برحسب ظرافت، در 3 گروه مهم به‌شرح زیر تقسیم بندی می‌کنند:

• فرش درشت‌‌بافت: فرشی که رج‌شمار آن بین 15 تا 30 رج است.
• فرش نیمه‌ریز و ریزبافت: از 30 تا 45 رج فرش نیم‌ریز و از 45 تا 60 رج، ریز‌بافت به‌شمار می‌رود.
• فرش ممتاز: معمولا از 90 رج به بالا است. در بین انواع فرش دستبافت این نوع قالی‌ها قیمت بالاتری نسبت به سایر گزینه‌ها دارند.

 نحوه مراقبت و نگهداری فرش و قالی دستبافت 

برای نگهداری از این کالای ارزشمند باید برنامه دقیق و مرتبی داشت تا از آسیب رسیدن به آن جلوگیری شود. 
بیشترین آسیب‌دیدگی فرش‌های دستبافت به‌ترتیب عبارتند ‌از: ساییدگی، پوسیدگی، بیدخوردگی و در‌هم‌آمیختن رنگ.

مراقبت‌های هفتگی

هر هفته باید نظافت فرش از نظر گرد‌و‌خاک و آشغال کنترل شود. 
فقط در صورت لزوم با استفاده از جاروبرقی ساده (بدون برس) آن را جارو کنید. زیرا هرقدر فرش کم‌تر جارو شود، عمر آن بیشتر خواهد ‌بود. بنابراین فقط در مواقع ضروری به نظافت آن بپردازید.
در صورت مشاهده لکه روی فرش به هیچ عنوان شخصا به رفع آن اقدام نکنید. این کار نیازمند تجربه و تخصص است. در‌صورت‌ لزوم با یک قالی‌شویی حرفه‌ای و با‌سابقه در این زمینه تماس بگیرید.

مراقبت‌های ماهیانه

اگر از فرش در کف خانه استفاده کرده‌اید، لبه‌های فرش را بدون آن‌که نیازی به جابجایی مبلمان باشد بلند کرده و زیر آن را جارو و با یک دستمال مرطوب تمیز کنید.
اگر اشیاء سنگینی مانند پایه‌های مبلمان یا میز روی فرش قرار دارند، حتما از زیر پایه استفاده کنید. در این صورت به بافت فرش آسیبی وارد نخواهد شد. 
همچنین لازم به ذکر است که در فواصل زمانی کوتاه، این وسایل را چند سانتی‌متر جابجا کنید تا از فشار به یک قسمت جلوگیری شود.

مراقبت‌های سالیانه

با استفاده از جارو‌برقی برس‌دار و یا جاروی‌دستی، به¬آرامی سطح فرش را جارو بزنید. 
دقت شود در قسمت ریشه‌ها به هیچ عنوان از جارو‌برقی برس‌دار استفاده نشود. زیرا ممکن است ریشه‌ها درون برس جارو گیر‌کرده و باعث صدمه‌دیدن فرش شود. 
آخرین مرحله همیشه جارو‌کشی در جهت خواب فرش است تا پرزهای آن مرتب‌شده و نقش و طرح‌ها وضوح خود را از دست ندهند.

نحوه شست وشوی فرش دستبافت

توصیه می‌کنیم برای شست‌و‌شوی فرش حتما سراغ قالی‌شویی معتبر در این زمینه بروید. همچنین اطمینان پیدا کنید که فرش رنگ پس ‌نمی‌دهد. زیرا رنگ‌دادن آسیب جدی به فرش دستبافت شما وارد می‌کند.
برای تشخیص پس‌دادن رنگ، یک دستمال سفید را با آب نیمه‌گرم خیس کنید و به قسمت‌هایی از پرز فرش بکشید. 
اگر این دستمال رنگی شد، پس فرشتان رنگ خواهد داد و باید هنگام شست‌و‌شوی آن نکاتی را رعایت کنید.
فرش دستبافتی که رنگ پس ‌می‌دهد را از قبل خیس نکنید. زیرا قسمت‌های روشن فرش نیز رنگی خواهد شد.

اگر فکر می‌کنید تجربه و تخصص کافی در زمینه شستن انواع فرش و قالی دستبافت دارید، مراحل زیر را جهت ایمنی بیشتر دنبال کنید:
فرش باید با  آب سرد شسته شود
فرش را پس از غبارگیری روی زمین سخت، سیمانی، موزاییک یا زمین شیب‌دار پهن کنید و کار شست‌و‌شو را شروع کنید.
دما و شدت آب باید به‌ترتیب معمولی و به‌صورت دوش باشد. دقت داشته باشید که هیچ‌گاه فرش دستبافت یا ماشینی را با آب گرم نشویید.
از شوینده مناسب استفاده کنید
شوینده‌های خنثی مانند پودر‌ دستی یا شامپو‌فرش که در آب حل‌شده باشد، برای این کار مناسب‌تر هستند. برای از ‌بین‌بردن چربی روی فرش نیز بهتر است از مایع ظرف‌شویی یا پودر ‌صابون حل‌شده ‌استفاده کنید.
خشک‌کردن و آب‌گیری فرش دستبافت
فرش دستبافی که رنگ می‌دهد، نباید پس از شست‌و‌شو لوله شود. ابتدا با دقت با پارو آب‌گیری کرده و پرز آن را با دستمال نخی یا حوله‌ای بگیرید.
 تا حدود یک ساعت فرش را به‌همان حالت روی زمین قرار دهید تا آب آن خارج شود. زیرا قسمت‌هایی که رنگ پس می‌دهند نباید با قسمت‌های دیگر فرش تماس پیدا کنند. 
دقت کنید که هیچ‌گاه هنگام لوله‌کردن و پهن‌کردن فرش، روی آن آب نگیرید. زیرا ریشه‌های آن حتما زرد خواهد شد. 
طوری فرش نیمه مرطوب را پهن کنید که آفتاب به سمت پشت آن بتابد و روی آن در معرض هوا آزاد قرار داشته ‌باشد.

جمع‌بندی

امروزه یکی از نکات حائز اهمیت در هر محیطی، زیبایی و شکیل‌بودن طراحی داخلی است. به همین دلیل خرید تجهیزات سنتی می‌تواند در این زمینه کمک شایانی به افراد کرده و نیاز آنها را پاسخ دهد. 
در این بین خرید انواع فرش دستبافت ایرانی جزء آن دسته از مواردی است که اثر به‌سزایی در دکوراسیون و زیبایی نمای محیط زندگی و کاری افراد دارد.